فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 9، شماره 2، تابستان 95 ، شماره پی در پی 32

بررسی مضمون آفرینی با اشیاء کم بسامد در دیوان صائب تبریزی

صفحه (18 - 36)
یاسمن اصفهانی بلندبالایی (نویسنده مسئول)، مهدی تدین نجف آبادی ، مرتضی رشیدی آشجردی
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1394
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1395

چکیده
مضمون آفرینی که از ویژگیهای برجستۀ سبک هندی است، ایجاد و یا کشف رابطه و پیوند تازه میان امری ذهنی با عینی است که در ظاهر هیچ پیوندی میان آنها نیست. جزئی نگری شاعران این دوره و تأمل در امور خُرد، عاملی است تا آنها حتی اشیاء پیرامون خود را به عنوان یکی از عناصر مضمون ساز انتخاب نمایند. در این نوشتار برآنیم تا بر اساس مضمون آفرینی با اشیاء کم بسامدی چون بهله، خرده قلم، خلال دندان، دنبه گداز، شان، فرد، کجک، مگس ران و ... دریابیم که صائب با داشتن نگاهی باریک بینانه و منحصر به فرد، برای ساختن مضامین تازه از چه زاویه ای بدین اشیاء نگریسته و چه شیوه ای را در آفرینش آن به کار برده است؟ و آنکه کاربرد این نوع مضمون آفرینیها چگونه نیمۀ پنهان شاعر و وضعیت اجتماعی عصر صفویه را بازگو مینماید؟ بررسی و تحلیل این عناصر جدا از آنکه اسلوب معادله را برترین شگرد مضمون آفرینی میداند، ارزش هنری اشعار صائب و وسعت دامنۀ خیال او را نمایان میکند؛ همچنین با بیان ذهنیت شاعر در شگردهای مضمون آفرینی، خصوصاً در اسلوب معادله، شخصیت عالمانه و روانشناسانۀ وی در قالب باورها، عقاید و اندیشه های تعلیمی و عرفانی به وضوح نمایان میگردد و نیز افقهای تازه ای به روی خواننده نسبت به شناخت لوازم زندگی عوام و خواص و چگونگی کاربرد آن در دورۀ صفویه گشوده میشود.

کلمات کلیدی
بلاغت , سبک شناسی , صائب تبریزی , مضمون آفرینی , اشیاء